قهوه یکی از سالم ترین و مفیدترین نوشیدنی های دنیا است و از میوه ای به نام گیلاس قهوه coffee cherry  تهیه می شود . تصور که قهوه تنها از کافئین تشکیل شده بسیار شایع اما اشتباه است. زیرا قهوه از ترکیبات بسیار زیادی ساخته شده که کافئین تنها یکی از آنهاست .  کافئین ماده شیمیایی سفید رنگی است که سیستم اعصاب مرکزی بدن را تحریک می کند و خواص بسیاری نیز برای بدن دارد.  اما قهوه علاوه بر کافئین مواد شیمیایی دیگری از جمله پلی فنول Polyphenol  که مملو از آنتی اکسیدان است نیز دارد. آنتی اکسیدان‌ها منجر به نابودی مواد شیمیایی مضری در بدن به نام رادیکال های آزاد می شود. برخی از ترکیبات قهوه باعث آزاد سازی دو هورمون محرک در بدن می‌شود. یکی آدرنالینAdrenaline  هورمونی که در واکنش به شادی و هیجان تولید می‌شود و دیگری کورتیزول Cortisol, هورمونی که در واکنش به اضطراب و تنش تولید می‌شود .به طور کلی این هورمون ها برای بدن مفید هستند و مضراتش آن جز اندکی بیش نیست.

 از آنجا که ساختار شیمیایی قهوه بسیار پیچیده است و ترکیبات متنوعی در آن وجود دارد ، در نتیجه پیامدهای نوشیدن آن نیز متنوع و گسترده است . قهوه بر روی برخی اعضای بدن و واکنش های فیزیکی و شیمیایی مربوط به آنها تاثیری مثبت و برای برخی دیگر تاثیر منفی به همراه دارد  .  به همین علت تحقیقات علمی مربوط به مصرف قهوه همواره هم به دنبال فواید و هم به دنبال ضررهای نوشیدن آن هستند .

یکی از دشواری های انجام این گونه تحقیقات نیز این است که بسیاری از افراد عادت دارند در کنار نوشیدن قهوه به کشیدن سیگار و ارتکاب دیگر رفتارهای پرخطر از جمله کم تحرکی و خوردن غذاهای ناسالم بپردازند . در نتیجه ممکن است بسیاری از زیان هایی که به قهوه نسبت داده می‌شود در واقع به نوع زندگی و عادت های بد غذایی و ورزشی افراد ربط داشته باشد . به همین ترتیب بسیاری از مضراتی که در گذشته به مصرف قهوه نسبت داده شدند اشتباه هستند تحقیقات تردید اشتباه بودن آنها را ثابت کرده‌اند.

 توصیه های عمومی

مصرف زیاد قهوه به زنان باردار و یا به افرادی که دچار مشکلات مربوط به قند و فشار خون هستند و یا اینکه تیروئید پرکاری دارند توصیه نمی شود. اما دیگر افراد می توانند با اطمینان خاطر از اینکه قهوه به خودی خود علت مرگ و میر و یا بیماری‌های خاصی نیست این نوشیدنی را در حد اعتدال ، یعنی روزانه حدود  4 فنجان ۲۴۰ میلی لیتری مصرف کنند  . با این حال اگر با نوشیدن قهوه دچار تپش قلب ، اضطراب ،کم‌خوابی و یا احساس ناراحتی می شوید ،مصرف قهوه تان را کاهش دهید. همچنین حداقل ۴ ساعت قبل از خواب نوشیدن قهوه را کنار بگذارید تا خوابت آن دچار اختلال نشود . مصرف زیاد کافئین تاثیرات مخربی نیز بر بدن دارد اما از آنجا که مصرف آن در میزان کم اثرات مخرب قابل توجهی ندارد و حتی مفید نیز هست ،بهتر است به جای کنار گذاشتن کامل آن به مصرف متعادل اش روی آوریم.

 برای مثال تحقیقات نشان داده‌اند که نوشیدن قهوه در حد اعتدال از برخی بیماری‌ها همچون آلزایمر، پارکینسون ، برخی انواع سرطان ها و یا دیابت نوع دو جلوگیری می کند و آمار مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی عروقی را کاهش می‌دهد . البته همچنان مهمترین علت مصرف قهوه در جهان افزایش هوشیاری ذهن مقابله با خواب آلودگی است .

چگونه اثرات مثبت قهوه بر هوشیاری ذهن را افزایش دهیم؟

•  کافئین

کافئین از بسیاری لحاظ شبیه به داروهای محرکی همچین کوکائین و آمفتامین است و بر رفتار انسان اثرات مشابهی همچون برانگیختگی دارد. مقدار کافئین موجود در قهوه های مختلف بسته به گونه دانه ها،  نحوه برشته کاری آنها  و عوامل دیگر فرق می کند. اما به طور متوسط هر فنجان قهوه ۲۴۰ میلی لیتری حدود ۱۰۰ میلی گرم کافئین دارد. کافئین موجود در چای نصف این مقدار است. قهوه کافئین زدایی شده نیز در هر ۲۴۰ میلی‌لیتر حدود ۲ تا ۴ میلی گرم کافئین دارد که مقدار چشمگیری نیست و اثر خاصی نیز بر بدن ندارد.  وجود ۱۰ گرم کافئین در بدن مرگبار است البته این مقدار تنها با نوشیدن یکجا ۱۰۰ فنجان قهوه دریافت میشود.

کافئین توسط معده و روده کوچک جذب می‌شود و سپس در دیگر نقاط بدن از جمله مغز پخش می شود.کافئین موجود در خون ۳۰ تا ۴۵ دقیقه پس از وارد شدن به بدن به اوج و تاثیرگذاری خود می رسد و بعد از گذشت ۸ تا ۱۰ ساعت تنها مقادیر بسیار ناچیزی از آن در خون باقی می ماند .بین این مدت زمان یعنی پس از به اوج رسیدن تأثیرگذاری کافئین در بدن و قبل از ناپدید شدنش از خون ،کبد به سوخت و ساز کافئین موجود در بدن می پردازد.تنباکو و ماریجوانا سوخت و ساز کافئین در بدن را تسریع می بخشند و در نتیجه باعث کاهش مدت زمانی می شوند که کافئین در بدن باقی میماند. قرص های ضد بارداری تاثیر معکوس ای بر کافئین وارد شده به بدن دارند و باعث می شوند سوخت و ساز آن کند شود و در نتیجه مدت زمان بیشتری در بدن باقی بماند . 

دانشمندان در سال‌های اخیر ژن هایی را کشف کرده‌اند که به سوخت و ساز کافئین در بدن تاثیر مخربی می گذارند. این ژن ها احتمالاً عامل اصلی حساسیت برخی افراد به قهوه و کافئین هستند. کافئین تاثیرات گوناگونی بر مغز می گذارد اما اصلی ترین آنها تاثیری است که بر گیرنده‌های آدنوزین Adenosine receptors می گذارد.  آدنوزین ماده‌ای شیمیایی در مغز است که فعالیت مغز را تعدیل می‌کند .کافئین با در اختیار گرفتن گیرنده‌های آدنوزین موجود در مغز منجر به فعال شدن زنجیره‌ای از رخدادهای شیمیایی می‌شود که بر دوپامین موجود در مغز و دیگر نواحی مغز که مختص برانگیختگی، لذت و تفکر هستند تاثیر می‌گذارد .کافئین بر دیگر اعضا بدن نیز تاثیرات شگرفی دارد. کافئین موجود موجب تشدید عملکرد فیزیکی بدن می‌شود و تاثیرات فیزیولوژیکی و روانی ناشی از خستگی فیزیکی را نیز خنثی میکند.

از تاثیرات مخرب کافئین بر بدن که تنها در کوتاه مدت خود را نشان می‌دهند می‌توان به افزایش موقتی فشار خون ،افزایش کلسترول و انسولین خون و نیز سفت شدن سرخرگها اشاره کرد . این اثرات با ادامه مصرف در بیشتر افراد از بین می روند زیرا بدن به کافئین عادت میکند.

 با این حال باید توجه داشته باشیم که از آنجا که کافئین نوعی دارو به شمار می رود می تواند در دراز مدت اثرات مخربی بر بدن انسان داشته باشد. مصرف روزانه بیشتر از ۵۰۰ میلی گرم کافئین (مقدار موجود در ۴ فمجان قهوه ) می تواند موجب افزایش اضطراب ، حساسیت ، بی‌خوابی ، دل‌درد،  لرزش عضلانی و تپش قلب نامنظم شود. برخی تحقیقات نیز نشان داده‌اند که مصرف کافئین به خصوص در زنان مسن می‌تواند باعث کاهش جذب کلسیم در بدن شود اما با اضافه کردن مقداری شیر به قهوه می توان با این کمبود مبارزه کرد. زنان باردار و نیز افراد دارای فشار خون بالا نباید روزانه بیشتر از ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلی گرم کافئین مصرف کنند . همچنین کودکان نیز نباید بیشتر از ۵۰ میلی گرم از این ماده را در طول روز مصرف کند .

• آنتی اکسیدان ها

 قهوه سرشار از پلی فنول هاست Polyphenol که خود حاوی آنتی اکسیدان هستند و برای بدن بسیار مفیدند . وجود آنتی اکسیدان های دیگر همچون اسید کلروژنیک Acid Chlotogenic  در قهوه باعث کاهش احتمال ابتلا به حمله قلبی و یا بیماری قند می شود. آنتی اکسیدان ها مولکول های واکنشی را قبل از آسیب رساندنبه بافت های حساسی همچون پوشش رگ های خونی جذب خود می کنند. همچنین باعث کاهش جذب گلوکز توسط دستگاه گوارشی می‌شوند و در نتیجه سطح انسولین خون را تعدیل می بخشند.  اما آنتی اکسیدان ها ضررهایی نیز برای بدن دارند ، از جمله این که همچون کافئین باعث افزایش آمینو اسیدی به نام هموسیستئین Homocysteine در خون می شوند که این امر موجب گرفتگی عروق می شود .طعم تلخی قهوه به خاطر وجود اسید کلروژنیک های فراوان در آن است که ۱۲ درصد از وزن هر دانه سبز رنگ قهوه را اسید کلروژنیک ها تشکیل می دهند. البته این مقدار پس از حرارت دیدن و برشت کردن قهوه کاهش می یابد.

مطلب فوق صرفا جهت گسترش اطلاعات در زمینه قهوه و سلامتی از وب سایت www.ico.org منعکس گردید .