• گونه  species

در تولید مثل ارگانیسم ها (گیاهان عالی مانند قهوه) ، گونه ها تشکیل شده اند از نمونه هائی که می توانند با یکدیگر آمیزش پیدا کرده و ایجاد نمونه های جدیدی کنند که قابلیت و توان زندگی و زنده بودن را داشته باشند.

• واریته ، گوناگونی ، انواع variety

واریته در گیاهشناسی یک مشخصه تاکسونومیک می باشد که در سلسله مراتب طبقه بندی گیاهی ، در زیر طبقه گونه ها (زیرگونه ها) و بالا دست تیرها قرار می گیرد. یک واریته دارای مشخصات واضح و مجزا می باشد ، با این حال قابلیت این را دارد که بتواند با دیگر واریته های هیبرید شود. ( در معنای دیگر جهت اصلاح گیاهان مورد استفاده قرار می گیرد. )

    فرمانرو /   شاخه /  رده /  راسته /  تیره   /  واریته (سرده)  /  گونه

• Cultivar  کولتیوار 

کشت انواع گونه های اصیل بوسیله دخالت انسان ، این کار را می توان از میان گونه هایی که کشت شده اند انتخاب کرد و یا از میان جمعیت وحشی. این عده گیاهانی هستند که خصوصیاتی کاملا مشخص,ثابت و یکدست دارند و هنگامیکه با روشهای مناسب برای تکثیرشان اقدام می شود همواره خصوصیاتشان را حفظ خواهند کرد.

• هیبرید  hybrid

تکثیر دو گیاه از گونه های مختلف از واریته های مختلف و یا نژادهای انتخابی و یا رده های مختلف . یک گیاه هیبرید از طریق مدلهای متفاوت گرده افشانی شکل می گیرد .شاید بطور دقیق تر می توان گفت هیبرید فقط آمیزش بین گونه های مختلف است. (در مقایسه با آمیزش بین افراد یک گونه)

• کراس Cross

پرورش مصنوعی دو گونه یاواریته متفاوت که نتیجه آن فرزندانی است که حامل بخشی از مواد ژنتیکی والدین خود هستند ، والدینی که در اینجا استفاده می شوند می توانند از بین افراد یک گونه باشند و یا از واریته های مختلف باشند.

• کافه آCoffea

گونه ایی گیاهی که در زبان محاوره ایی گونه گیاه قهوه نامیده می شود و از 120 گونه مجزا تشکیل یافته است ، آنها عموما درختچه هایی هستند همیشه سبز با برگهایی که مقابل هم رشد می کنند ، در حقیقت می توان گفت آنها یک لایه از پوشش گیاهی هستند که در زیر سایبان اصلی یک جنگل با الگوی شاخه های افقی گسترش می یابند و درون هر گیلاس دارای یک جفت دانه هستند  ، یک طرف دانه صاف و طرف دیگرشان محدب می باشد ، شکافی در میان سمت صاف وجود دارد (اینها همان دانه های قهوه هستند) ، این گیاهان بومی جنگلهای استوایی هستند و اینگونه آب و هوا را برای رشد ترجیح می دهند.

• Coffea Arabica

نام علمی گیاهشناسی برای قهوه عربیکا می باشد و از طرفی بصورت C. Arabica  نیز نوشته می شود ، زادگاه و خاستگاه اصلی آن در جنگلهای اتیوپی و جنوب سودان بوده و سپس برای تولید دانه ، این گیاه ، در کل دنیا گسترش پیدا کرده است.

• Coffea eugenioides

نام علمی گیاهشناسی برای گونه Eugenioides می باشد و بصورت  C. eugenioides هم نوشته می شود ، این گونه ، بومی سرزمینهای مرتفع شرق آفریقا می باشد که شامل جمهوری کنگو ، روآندا ، اوگاندا ، کنیا و تانزانیای غربی می شود و به علت اینکه یکی از 2 والد دیپلوئید گونه گیاه عربیکا می باشد ، مشهور و شناخته شده است ، اما دارای میزان کافئین پایینتری نسبت به گونه عربیکا می باشد.

• Coffea canephora

نام علمی گیاهشناسی برای گونه ربوستا می باشد و چند صد سال بعد از گونه عربیکا کشف شد. این گیاه یکی از دو والد دیپلوئید گونه عربیکا می باشد ، بومی منطقه غربی و مرکزی مناطق جنوب صحرای ساهارا می باشد ، یکی از بزرگترین محصولات تجاری است که از طریق مشخصات فیزیکی و شیمیایی از گونه عربیکا متمایز می شود . دارای محتوای کافئین و همچنین میزان محصول بیشتری می باشد.

• Typica versus Bourbon

قهوه عربیکا بومی کشور اتیوپی و برخی از سرزمینهای همسایه آن می باشد ، اولین بار این قهوه به کشور یمن منتقل شد (خارج از سرزمین مادری) و سپس از یمن به کل دنیا حمل شد.

قهوه یی که ما امروزه Typica  می نامیم خاستگاه اصلی آن گیاهانی است که در یمن رشد می کرده اند ، سپس این سرزمین را ترک کرده و به Java   برده شده اند ، این انتقال احتمالا توسط هلندیها انجام شد و شاید هم بر اساس افسانه بابا بودان.

قهوه یی که ما امروزه Bourbon می نامیم منشا آن گیاهانی هستند که به جزیره Ile Bourbon منتقل شده اند (توسط فرانسویها).در هر دوی این سفرهای بزرگ و بسیار مهم احتمالا تعداد کم و کوچکی از گیاه قهوه و یا دانه های قهوه منتقل شده اند.

• Typica

نوعی نژاد بلند قد (کشت بلند قد) از قهوه عربیکا می باشد ، منشاء آن از قهوه یی است که از یمن به جاوا آورده شده است (احتمالا از طریق هندوستان) ، این گیاهان خیلی شبیه گیاهانی هستند که ما امروزه  جاوا  می نامیم و آنها در اوایل سال 1700 میلادی از همین جزیره Java  گسترش پیدا کرده اند.

نوک برگهای جوان آن به رنگ برنز است ، میوه و دانه هایشان بزرگ هستند ، از ویژگیهای شناخته شده آنها داشتن میزان محصول پایین می باشد ، همچنین نسبت به کل آفات و بیماریها آسیب پذیر هستند.

• Bourbon

نژاد رایج (کشت رایج) قهوه عربیکا که بطور طبیعی در (Ile Bourbon) گسترش و رشد دارد ، ( این منطقه جزیره ایی است در اقیانوس هند ، شرق ماداگاسکار و امروزه به نام Reunion شناخته می شود ) ، منشاء آن از قهوه ایی است که توسط فرانسویها از یمن به این جزیره آورده شده ، بسته به زیرگروههای خاص ، این قهوه می تواند قرمز (Vermelho) و یا زرد (Amarelo) باشد ، این گیاهان عموما دارای برگهای پهن و میوه ها و دانه های گردتری نسبت به واریته Typica  هستند ، ساقه های آن قوی تر بوده و نسبت به Typica  بصورت عمودی تر و صاف تر رشد می کنند ، نسبت به تمامی آفات و بیماریها آسیب پذیر هستند.

• Typica cultivar

 * Java

نوعی Typica ی انتخاب شده که گمان می رود از نسل (فرزندان) گیاه قهوه ایی باشد که از یمن به جزیره Java  منتقل شده است ، از این جزیره برای اولین بار به جزایر همسایه آن (Timor) برده شد و سپس به شرق آمریکا (کامرون) به منظور کشت منتقل شد (سال 1980) ، این گیاه توسط مرکز (CIRAD) به آمریکای مرکزی معرفی شد .

این گیاه گیاهی مقاوم ، شاداب و نیرومند است با میزان محصول (بازده) متوسط و در کامرون در برابر بیماریهای مربوط به گیلاس قهوه مقاومت خوبی نشان می دهد ، Java دارای میوه ها و دانه های کشیده بوده و همچنین دارای برگهای جوان به رنگ برنز می باشد.

            ماراگوگیپهMaragogype   *

گیاهی جهش یافته از Typica  می باشد ، اولین بار در سال 1870 در برزیل تشخیص داده شد ، گیلاسهایی که تولید می کند بزرگ و کشیده هستند و دانه های آن اندکی بهم پیچیده است ، این گیاه دارای فواصل گره ایی بلند ، برگهای بزرگ و میزان محصول (بازده) نسبتا پایین.

کنت Kent  *

گونه ایی از Typica  با قامتی بلند که در ایالت کنت در هندوستان زاد و ولد کرده و بوجود آمده است ، از سال 1930 به طور وسیعی در هندوستان کشت شده است ، یک نوع از این گیاه که شناخته شده است K7 می باشد که بیشتر در کنیا رایج است ، این مورد بعنوان اولین قهوه ای است که در برابر بیماری زنگ زدگی (پوسیدگی) از خود مقاومت نشان داده است.

 * قهوه هایی که به Typica  نسبت داده شده شامل

Kona, Blue Mountain, Sumatra, Criollo, Arabigo , Pluma Hidalgo , Bergundal AKA Garundang , San bernardo AKA pache  San Ramon , Chickumalgur , Blawan Paumah, Sidikalang , K7 , K20 , BMJ , Guatemala , Pache comum , Pache cGuatemala , Pache comum , Pache colis , Villalobos , Amarello de Botucatu

• Bourbon cultivars
  

Bourbon bon pointu / Laurina  *

نوعی از گیاه قهوه بوربون می باشد که به طور طبیعی جهش یافته است و بومی منطقه Reunion می باشد ، اولین بار در سال 1947 در مورد آن توضیح داده شد و بصورت ماکت کوتاه و به شکل و قالب درخت کریسمس نمایش داده شد ، این گیاه دارای برگهای کوچکتر ، فواصل میان گره ایی کوتاهتر و همینطور دانه های کوچکتر می باشد (در مقایسه با اصل گیاه بوربون) ، همچنین دارای محتوای کافئین کمتری نسبت به دیگر واریته های گیاه عربیکا می باشد ، دارای آسیب پذیری بسیار بالا نسبت به بیماری زنگ زدگی برگ ها می باشد ، برخی از انواع جهش یافته های Laurina  جزو اولین واریته هایی بودند که در صنعت Roasting  ثبت شده اند.

 SL 28  *

نوعی از نژاد پرورش یافته بوربون که بلند قد است و در آزمایشگاه اسکات در کنیا پرورش یافته است ، در مقیاس وسیع گزارش شده است که SL 28 نوعی از قهوه اتیوپیایی است که از تانزانیا آورده شده و مقاومت نسبی در برابر خشکی دارد ، اگرچه والدین آن دقیقا مشخص نیستند . گیاهی شاداب و سرزنده است با میزان محصول متوسط و نسبت به تمام بیماریهای اصلی و آفات آسیب پذیر است ، در مقیاس وسیع در زیمباوه رشد می کند. 

SL 34  *

نژادی کشت شده و بلند قد از گیاه بوربون توسط آزمایشگاه اسکات در کنیا ، والدین آن دقیقا مشخص و شناخته شده نیستند ، هر چند برخی معتقدند می تواند از نوعی منتخب از قهوه اتیوپی باشد در حالیکه بقیه معتقدند که نوعی نژاد جهش یافته از بوربون است ، این گیاه نسبت به SL 28  دارای مقاومت و پایداری بیشتری است در برابر آفات و بیماریها . در شرایط خشکسالی و دیگر تغییرات وسیع آب و هوایی دارای تولید محصول بالاتری می باشند ، برگهای این گیاه پهن بوده و نوک برگهای آن به رنگ برنز است ، یکی از واریته های اصلی می باشد که در کنیا رشد می کند.

Tekisic   * 

گیاهی انتخاب شده از قهوه بوربون است که در السالوادور توسعه پیدا کرده و دارای میوه های کوچک و همینطور دانه های کوچک بوده و تولید محصول آن نیز پایین می باشد.

Villa Sarchi  *

نوعی بوربون جهش یافته کوتاه قد که در کاستاریکا یافت شده و در سال 1957 گسترش پیدا کرده است و نسبت به اغلب آفات و بیماریها آسیب پذیر می باشد. 

Pacas   *

نوعی بوربون جهش یافته با قامتی کوتاه که در سال 1949 در منطقه سانتا آنا در السالوادور یافت شد ، در ارتفاعات بالاتر بهتر رشد می کند و محصول (بازده) خوبی دارد ، این مورد یکی از والدینی بود که در آمیزش متقاطع برای ایجاد نژاد Pacamara در السالوادور استفاده شد.حساسیت و آسیب پذیری بالایی نسبت به آفات و بیماریها دارد.

Pacamara  *

گونه ایی حاصل از آمیزش متقاطع بین Maragogype , Pacas  می باشد که در السالوادور رشد می کند ، شباهت زیادی به گونه  pacas  دارد و نسبت به تمامی بیماریها و آفات حساس می باشد و آسیب پذیر است ، در سال 1958 گسترش پیدا کردند اما از لحاظ ژنتیکی پایدار نبودند ، به طوریکه 10-12% آنها مجددا به نوع Pacas  تبدیل شدند.

Caturra   *

یک موتانت خالص کوتاه قد از بوربون قرمز که دارای میان گره های کوتاه می باشد و در سال 1937 در برزیل یافت شد و دارای تولید محصول بالایی می باشد ، برگها و میوه های آن دارای مشخصات مشابه واریته های بوربون می باشد و می تواند تولید گیلاسهای قرمز و یا زرد کند ، مانند بوربون این نیز به تمامی بیماریها و آفات آسیب پذیر است.

Mocha/Mokka   *

گمان می رود این گونه نوعی جهش یافته کوتاه قد بوربون باشد ، از آنجا که ظاهری کوتاه دارد و از لحاظ ژنتیکی بسیار شبیه بوربون می باشد.  این گیاه تولید گیلاسهای گرد و دانه های گرد میکند ، احتمالا نام آن از بندر موکا در یمن گرفته شده است ، این گیاه در یمن رشد یافته و از آنجا به Reunion برده شده است.

Batian   *

گونه ایی بلند قامت با ظاهر و ترکیبی شبیه به گونه SL 28 ، این گیاه توسط انستیتوی قهوه در کنیا در سال 2010 گسترش پیدا کرد ، چرا که دارای مقاومت در برابر زنگ زدگی و بیماریهای مربوط به گیلاس قهوه می باشد ، طریقه گسترش و زاد و ولد این گیاه از طریق آمیزش متقاطع با اجداد دو گونه SL 28 و SL 34 بود ، برگهای جوان این گیاه دارای رنگ ملایم و متوسط بنفش متمایل به برنز می باشند.

* قهوه هایی که به Bourbon  نسبت داده شده شامل :

French mission , Yellow Bourbon , Red Bourbon , Orange Bourbon , Pink Bourbon , Mibirizi , Mayaguez , bourbon Chocola e Bourbon , Pink Bourbon , Mibirizi , Mayaguez , bourbon Chocola  Semperflorens , Arusha , Ibairi , Cera , Jackson , Jackson 2/1257

• Crosses of Typica and Bourbon              

Acaia   *

نژاد انتخاب شده از Mundo Novo که در برزیل رشد کرده و این گیاه دارای میوه ها و دانه های بزرگ می باشد. 

 Mundo Novo   *

این نژاد کشت شده بلند قامت انتخاب شده ، از آمیزش متقاطع طبیعی بین سوماترا (Typica) و بوربون قرمز بوجود آمده ، بوسیله انستیتو (IAC) در سال 1940 در برزیل ، این مدل دارای محصول خوبی می باشد اما برخی از آنها نسبت به آفات و بیماریها آسیب پذیر هستند. (IAC) : Instituto Agronomico De Campinas

Catuai   * 

نژاد پرورش یافته خالص بوسیله انستیتو  (IAC)  در برزیل ، منشاء  catuai   مربوط به هیبرید بین : mundo novo  و cutura ی زرد می باشد ، در سال 1968 انتشار پیدا کرده است ، ظاهر کوتاه این گیاه آن را از Caturra متمایز می کند و همچنین دارای گیلاسهای زرد و قرمز است ، دارای محصول خوبی می باشد اما نسبت به تمامی بیماریها و آفات آسیب پذیر است . 

دیگر نمونه ها شامل :

Maracaturra , Rubi , Ouro Verde , Ouro Bronze

• Hybrids

 Hybrid de Timor (Timor hybrid)  *

آمیزش متقاطع خودبخودی بین کانافورا و عربیکا ( واریته Typica ) ، Typica به طور طبیعی در جزیره Timor در جنوب شرقی آسیا واقع شده است . منشاء این هیبرید آرابوستا احتمالا از والدین گیاه ربوستا بوده است ، این گیاه در سال 1950 بسیار محبوب شده و مورد توجه قرار گرفت در جزیره تی مور ، چرا که نسبت به بیماری زنگ برگها بطور طبیعی مقاوم بود ، در سال 1978 این هیبرید از جزیره Timor  جمع آوری شده و به جزایر سوماترا برده شده و در آنجا کاشته شد و در مدت زمان کوتاهی جزو فلور آنجا شد ، از آن زمان تا به امروز تعدادی تغییرات و جهش ها در آن رخ داده است ، انواع مختلف این هیبرید بکار گرفته شده است در برنامه های تولید مثلیکه نمونه های مقاوم در برابر پوسیدگی و زنگ زدگی ایجاد کنند ، مانند catimor , sarchimor , Colombia  

• Coffees with Timor Hybrid Lineageقهوه هایی از نسل هیبرید تیمور      

Catimor  *

  گروهی از نژاد پرورش یافته خالص که منشاء آنها از آمیزش متقاطع بین هیبریدهای Timor  و Caturra می باشد. این گیاه از سال 1980 انتشار یافته است ، دارای محصول بالایی هستند و نسبت به بیماری زنگ زدگی برگهای قهوه و همچنین بیماریهای مربوط به گیلاس قهوه (CBD) مقاومت نشان می دهند ، از اولین واریته های  Catimor که بطور گسترده در دسترس بود میتوان به CR95 (Costa Rica) اشاره کرد کهحدود سال 1995 انتشار یافت ، دیگر واریته های شامل Catimor 129 , Catimor F6  می باشد.

Colombia   *

نژاد بوجود آمده از ترکیب واریته های Catimors که حدود سال 1985 انتشار پیدا کرده است ، به داشتن مقاومت به پوسیدگی و زنگ زدگی برگها مشهور بوده و شناخته شده است ، بر اساس این زاد و ولد ترکیبی این نژاد ، خیلی نژاد ثابتی نیست (از لحاظ ژنتیکی دارای پایداری نسبی نمی باشد) ، در کلمبیا تمایل زیادی به جایگزین کردن آن با نوع Castillo وجود دارد.

Icatu   *

نوعی کشت بلند قامت توسعه یافته در برزیل که از هیبرید بین گونه C. canaphora (این نیز هیبرید بوده و دارای خصوصیات مختص به خود می باشد) و بوربون قرمز که توسط انستیتو (IAC) در اوایل سال 1990 انتشار یافت ، این گیاه نتیجه آمیزش متقاطع بین C.Canaphora (که بطور مصنوعی تعداد کروموزمهایش دو برابر شده است) با  Bourbon Vermelho و سپس با گونه Mundo Novo  ، بک کراس شده اند ( معنی بک کراس : آمیزش یک هیبرید با یکی از والدینش )  ، دارای تولید محصول بالا بوده و نسبت به بیماری زنگ زدگی برگها مقاومت دارد.

 IHCAFF 90  *

نژادی کشت شده از Catimor   که در هندوراس رشد و توسعه پیدا کرده است و به نام انستیتوی  Hondureno del cafe ثبت شده است ، شروع رشد آن از سال 1980 در همان هندوراس بوده است.

Ruiru 11   *

هیبرید کشت شده کوتاه قد که بوسیله گرده افشانی دستی تولید شده است و نتیجه برنامه زاد و ولد در کنیا بود ،( طی دهه 1970 تا 1980 ) و در سال 1985 منتشر شد ، پایه و اساس این تولید مبنی بر نیاز به مقاومت بالای محصول در برابر آفات و عوامل بیماریزا بود ، این گیاه آمیزشی متقاطع بین Catimor و واریته های مختلف گیاه قهوه بود  که در برابر بیماریهای گیلاس قهوه مقاومت داشتند از جمله K7, Rume Sudan, SL28

 Anacafe 14   *

(توضیح خارج از متن :  آنا کافه بعنوان انجمن بین المللی قهوه در گواتمالا در سال 1960 پایه گذاری شد که تمامی تولیدات قهوه را در گواتمالا معرفی می کرد Asociacion Nacional del café     )

Maragoype  یا Pacamara  که با هیبرید Timor  آمیزش متقاطع داشته اند و بوسیله Anacafe  این عمل انجام شده است ، این گیاه (Anacafe 14) به بیماری زنگ زدگی مقاومت نشان می دهد.

Sarchimor   *

گروهی از نژاد خالص کشت شده که منشاء آن متعلق به آمیزش متقاطع بین Villa sachi و  یک  Hibrido de Timor  می باشد ، زیر گونه های Sarchimor مانند IAPAR59 و Tupi یا Obata مقاومت خوبی در برابر بیماری زنگ زدگی برگها از خود نشان می دهند ، برخی از آنها علاوه بر این نسبت به بیماری گیلاس قهوه نیز مقاومت نشان می دهند.

Castillo   *

یک نژاد انتخاب شده کلمبیایی که رایج ترین نوع قهوه رشد یافته در کلمبیا می باشد ، این گیاه به خود قهوه کلمبیا ترجیح داده می شود ، به علت اینکه به زنگ زدگی برگ مقاومت نشان می دهد.

Oro Azteca   *

نژاد کوتاه قد Catimor  انتخاب شده بوسیله (INIFAP) در مکزیکو در سال 1996-1997 انتشار یافت ، دارای مقاومت مشابه اکثر Catimor ها در برابر زنگ زدگی می باشد ( واریته های این گیاه تحت نظر UPOV  می باشد).

(توضیح خارج از متن : UPOV : International union for the protection of new varieties of plants)

از دیگر موارد میتوان به گونه های زیر اشاره کرد :

Acaia,ICAFE 95, IHCAFE 90 , IAPAR 59 , IPAR 103 , Tabi , Costa Rica 95 AKA Cr-95 , Devamachy , Marsellesa , Catigua , Bogor Prada , Tupi , Obata , Catrenic , Paraiso , Rasuna, Catucai , Lempira , Maracatu , Catiga MG2, Selection 9 , A teng , Parainema , Arla

• Coffees with other Hybrid Lineage

Jamber/S795   *

این نژاد کشت شده توسط پرورش دهندگان هندی توسعه پیدا کرده است که برای ایجاد آن از هیبرید Coffea Libericaو Kent  استفاده کرده اند (1940) ، این گیاه به نام Jember  توسط موسسه ( ICCRI) ثبت شده است که اولین بار آن را به کشاورزان اندونزیایی معرفی کرد. به طور گسترده در هند و اندونزی رشد می کند و به طور کلی مقاومت کمی به زنگ زدگی برگهای قهوه نشان می دهد و به همین دلیل در طول زمان کم ارزش شده است ، به عقیده برخی این گیاه دارای مزه شربت افرا و یا ویژگی شکر قهوه ایی می باشد.

از این مورد می توان به هیبریدهای دیگر چون S288 , S26 , Kalimas , Menado , Kawisari  اشاره کرد.

• Ethiopian and Sudanese Coffees

Gesha   *

قهوه اتیوپیایی وحشی که اکنون در مقیاس وسیع در آمریکای مرکزی کشت داده می شود ، این گیاه به اسم شهری در اتیوپی غربی نامگذاری شده ، جایی که گمان می رفت منشاء و خاستگاه آن باشد. از اتیوپی به (CATIE) برده شد در کاستاریکا و سپس از آنجا به منطقه Boquete  در پاناما برده شد ( جایی که توسط خانواده Peterson مشهور شد) ، از آنجایی که نتیجه کاپینگ خوبی دارد بسیار شایان توجه است ، نسبت به بیماری زنگ برگها آسیب پذیر است ، همچنین بوسیله JARC/EIAR در اتیوپی نوعی از آن منتشر شده است.

(CATIE : Centro Agronomico Tropical de Investigacion y Ensenanza )

Harrar, Yirgacheffe , Djimma , Lekempti , Sidamo , Agaro , Mugi , Wellega , Melka , Haru , Gera, Mettu , Awada , Wenago , Mechara , Algha , Cioccie S6 , Dalle , Abyssinia , Longberry Harrar , Gawe , Melko – CH2 , Ababuna , Tegu , Rambung , Tafarikela , Dega , Ennarea , Dilla , Ghimbi , USDA 762 , Barbuk Sudan , Rume Sudan.

   رضا حواله دار

خانه قهوه تخصصی ایران